دهانشویه‌ها به دلایل مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ خوشبو کردن دهان، کمک به جلوگیری یا کنترل پوسیدگی دندان‌ها، پاکسازی پلاک‌های دندانی (لایه‌ای نازک حاوی باکتری‌ها که برروی دندان‌ها تشکیل می‌شود)، جلوگیری یا کاهش میزان التهاب لثه‌ها (مراحل مقدماتی بیماری لثه)، کاهش سرعت تشکیل جرم (پلاک سخت شده) برروی دندان‌ها و یا ترکیبی از این موارد، برخی از دلایل استفاده از دهانشویه‌ها هستند.
اجزاء اصلی تشکیل دهنده دهانشویه‌ها
اجزاء اصلی تشکیل دهنده‌ی یک دهانشویه عبارتند از: آب، الکل، عوامل پاکسازی، عوامل طعم دهنده و عوامل رنگ دهنده. عوامل فعال دهانشویه‌ها بسته به نوع آنها متفاوت خواهند بود، لیکن این مواد را می‌توان در چهار گروه کلی تقسیم‌بندی کرد:
- عوامل ضد میکروبی، که مستقیماً برروی باکتری‌های دهان عمل می‌کنند و باعث کاهش پلاک‌های دندانی، کاهش شدت التهاب لثه و کنترل بوی بد دهان خواهند شد.
- فلوراید، که ضایعات کوچکی (پوسیدگی‌های دندان) که برروی مینای دندان ایجاد می‌شوند را کاهش می‌دهد و مقاومت دندان‌ها در برابر پوسیدگی را افزایش می‌دهد.
- نمک قابض، که به عنوان اسپری خوشبو کننده‌ی دهان عمل می‌کند و بوی بد دهان را از بین می‌برد.
- خنثی کننده‌های بو، که توسط ترکیبات شیمیایی غیر فعال‌کننده‌ی بو انجام می‌شود.
انواع دهانشویه
به طور خلاصه دهانشویه های موجود در بازار به دسته های زیر طبقه بندی می شوند:
- فلورایدی
- زیبایی و بهداشتی
- ضد عفونی کننده
- طبیعی (گیاهی)
- مراقبت کامل
دهانشویه های فلوراید
در بین انواع دهانشویه این نوع از سایرین مشهورتر است. دهانشویه های حاوی فلوراید به تقویت دندان و همچنین افزودن حفاظت اضافی در برابر پوسیدگی دندان کمک می کنند. با این وجود، فلوراید در خمیر دندان و آب شهری نیز موجود است. بنابراین ممکن است مصرف این نوع دهانشویه برای برخی افراد بیش از حد مورد نیاز باشد. مراقب مصرف بیش از حد فلوراید باشید. با وجود مزایای زیادی که دارد، مصرف بیش از حد آن خود با لکه دار شدن دندان ها در ارتباط است.
دهانشویه های زیبایی و بهداشتی
دهانشویه های زیبایی مانند سایر انواع دهانشویه از دندان های شما در برابر پوسیدگی محافظت نمی کنند و بیشتر برای رفع بوی بد دهان استفاده می شوند. این دهانشویه دندان هایتان را پاک می کند، اما خطر پوسیدگی دندان را کاهش نمی دهد.
دهانشویه های ضد عفونی کننده
این نوع دهانشویه حاوی کلرهگزیدین گلوکونات است. این ماده یک ماده شیمیایی است که رشد باکتری را متوقف می کند و برای افراد مبتلا به عفونت دهان مناسب است. این دهاشویه نفس بدبو را نیز از بین می برد. در عین حال تا حدی در جلوگیری از تشکیل پلاک موثر است اما برای اثربخشی کامل باید در کنار مسواک و نخ دندان استفاده شود. از سوی دیگر از استفاده بیش از حد از این نوع دهانشویه پرهیز کنید، زیرا سطح بالایی از کلرهگزیدین می تواند رنگ دندان ها را در طولانی مدت تغییر دهد. اما اگر دچار این مشکل شدید، دندانپزشک می تواند مشکل را رفع کند. از سوی دیگر، این نوع دهانشویه به دلیل دارا بودن الکل، می تواند باعث خشکی دهان و مشکلات مرتبط با آن شود.
دهانشویه های طبیعی
این دهانشویه ها فاقد الکل و فلوراید هستند و بسیار شبیه به دهانشویه های معمولی عمل می کنند. بعضی از افراد ترجیح می دهند که از دهانشویه های خانگی، مانند ترکیب آب گرم و کمی نمک، در درمان عفونت یا آسیب های دندانی استفاده کنند.
دهانشویه های مراقبت کامل
این دهانشویه ها حاوی مواد ضد باکتریایی هستند که باعث کاهش پلاک و جلوگیری از بیماری های لثه می شود.
دهانشویه جادویی
شاید در مورد این نوع دهاشویه ها کمتر شنیده باشید. این دهانشویه توسط دندانپزشک تجویز می شود و برای درمان زخم دهان و التهاب بافت ها ناشی از مشکلاتی نظیر سرطان استفاده می شود. این دهانشویه ممکن است حاوی مواد زیر باشد:
- آنتی بیوتیک ها، به عنوان مثال تتراسایکلین
- بیحسی موضعی، به عنوان مثال لیدوکائین
- گلوکوکورتیکوئیدها برای کاهش التهاب
- نستاتین، نوعی ضد قارچ برای درمان موکوزیت دهان
- مائولکس – یک آنتی اسید برای حفاظت از بافت نرم در دهان
بهتر است همیشه پیش از فکر کردن به نام تجاری، به نوع دهانشویه ای که نیاز دارید و علت آن فکر کنید. دهانشویه مناسب برای هر فرد متفاوت است و ممکن است اثرات یکسانی برای تمام افراد نداشته باشند.
چگونه دهانشویه را استفاده کنیم؟
دهانشویه را دوبار در روز (بعد از صبحانه و قبل از خواب) با محلول ۰. ۲ درصد استفاده کنید و به مدت ۳۰ تا ۶۰ ثانیه در دهان نگهدارید. برای تاثیر بهتر دهانشویه، پس از استفاده کردن از آن، تا ۳۰ دقیقه از شستن دهان و نوشیدن مایعات پرهیز کنید. البته استفاده مرتب و بدون تجویز دندانپزشک از دهانشویه کلرهگزیدین ممکن است عوارضی در پی داشته باشد. کلرهگزیدین طعم ناخوشایندی دارد و می‌تواند موجب تغییراتی موقتی در حس چشایی شود. به ویژه این تاثیر در مورد طعم شوری مصداق دارد و موجب بی‌مزه شدن غذا می‌شود و این تغییر به غلظت کلرهگزیدین بستگی دارد. همچنین کلرهگزیدین موجب پدید آمدن رنگ قهوه‌ای بر روی دندان‌ها و پرکردگی‌های همرنگ دندان و مخاط دهان و زبان می‌شود. این تغییر رنگ خارجی بوده و توسط پالیشینگ دندان برطرف می‌شود. کلرهگزیدین با تاثیر بر تجزیه گلوکز باکتری‌ها از تولید اسید توسط آنها جلوگیری می‌کند و محیط را قلیایی نگه می‌دارد که این عامل زمینه را برای تشکیل جرم فوق لثه‌ای آماده می‌کند. موارد کمی از تورم یک طرفه یا دو طرفه گلو در اثر مصرف کلرهگزیدین گزارش شده است اما تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، تنگی‌نفس و اختلال هوشیاری از عوارض بلع اتفاقی کلرهگزیدین و ستیل پیریدینیوم است که باید بلافاصله با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس گرفت. برخی دندان‌پزشکان به عنوان درمان کمکی برخی از بیماری‌های دهان و دندان یا پاکسازی و بهبود پس از جراحی‌های دهان و دندان، دهانشویههای حاوی آب‌اکسیژنه یا سرم شستشو تجویز می‌کنند. مصرف درازمدت دهانشویههای اکسیژنه موجب تحریک بافت نرم، از دست رفتن کلسیم سطوح دندان‌ها و ایجاد لکه‌های سیاه روی زبان می‌شود که گاهی اوقات از آن به عنوان زبان مودار یاد می‌شود.
مسواک و نخ دندان سپس دهانشویه
برای استفاده از دهانشویه ابتدا باید دندان‌ها را مسواک زد و نخ دندان کشید. سپس می‌توان به مدت 20 ثانیه دهانشویه را در محیط دهان قرقره کرد و بعد دور ریخت. بعد از آن هم بهتر است نیم ساعت تا یک ساعت چیزی خورده نشود تا بتواند اثر خود را در دهان نشان دهد. البته اثرات دهانشویه خیلی کوتاه‌مدت است و بوی خوب آن حداکثر تا نیم ساعت باقی می‌ماند.
آیا زیاده‌روی در استفاده از دهانشویه می‌تواند عوارض جانبی برای فرد داشته باشد؟
مصرف درازمدت دهانشویههای حاوی آب‌اکسیژنه موجب تحریک بافت نرم، از دست رفتن کلسیم سطوح دندان‌ها و رویش موهای سیاه‌روی زبان می‌شود. اگر از دوز غیرمجاز استفاده شود: تهوع، استفراغ، دردهای شکمی، تنگی نفس و اختلال هوشیاری از عوارض بلع اتفاقی کلرهگزیدین و استیل پیریدینیوم است که با مشاهده این علائم باید بلافاصله با مرکز فوریت پزشکی تماس گرفت.
دهانشویههای حاوی الکل اثر بهتری دارند یا دهانشویههای بدون الکل؟
مزیت دهانشویههای حاوی الکل این است که راحت‌تر جذب مخاط دهان، لثه و… می‌شوند و اثرگذاریشان بیشتر است. اما مضراتی هم دارند ازجمله اینکه می‌توانند دهان را خشک کنند و استفاده طولانی مدت از آن می‌تواند ریسک ابتلا به سرطان‌های داخل دهانی را بیشتر کند، بنابراین دهانشویههای فاقد الکل گرچه مزیت الکل را ندارند اما مضرات حاصل از آن را نیز ایجاد نمی‌کنند و ایمن‌تر هستند.
آیا درصورتی‌که طعم دهانشویه برای فرد خوشایند نبود می‌تواند برای استفاده، آن را با آب رقیق کند؟
خیر، استفاده از آب در مایع دهانشویه تأثیر آن را کم می‌کند.