اندام ساختگی، برسازه یا اندام مصنوعی ، سازه‌ای است که با بازسازی بخش‌هایی از بدن با روش برسازی یا اندام‌سازی یا اندام مصنوعی گفته می‌شود. در واقع برسازی یا اندام‌سازی جایگزین بخش یا عضو یا اندام از دست رفته می‌شود تا اندام یا عضو بتواند تمام یا بخشی از عملکرد از دست رفته را به دست آورد. ناگفته نماند که در برخی از موارد نیز برسازه تنها جنبهٔ زیبایی دارد مانند برسازی چشم و برسازی انگشت . از انواع پروتزها می‌توان به دندان مصنوعی، پای مصنوعی، دست مصنوعی و… اشاره کرد.
چرا دندانهای از دست رفته باید جایگزین شوند؟
بد نیست که بدانید محل قرار گرفتن دندانها را فشارهای وارده از طرف لب، زبان و گونه تعیین می‌کنند. به عبارت دیگر دندانها در محلی قرار گرفته‌اند که برآیند نیروهای وارده به آنها صفر است. از نظر سطوح قدامی – خلفی و جونده نیز وجود دندانهای دیگر دندان را محدود می‌سازد. یک دندان تا هنگامی به رویش و حرکت فعال خود ادامه می‌دهد تا به دندان مقابل برسد. ضمناً دندانهای خلفی تر تمایل به حرکت به سمت جلو دارند. حال تجسم کنید که اگر یک دندان مثلاً اولین آسیای بزرگ فک پایین از دست برود چه اتفاقاتی ممکن است بیفتد؟ با از دست رفتن این دندان، مقداری از فضای حاصل از کشیده شدن آن با حرکت دندانهای مجاور (نه بطور کامل) اشغال می‌گردد. نتیجتاً فاصله‌ای بین دندانهای مجاور با دندان کناری شان ایجاد می‌گردد که علاوه بر گیر غذایی و احتمال بروز پوسیدگی، باعث آزردگی و بیماری لثه نیز می‌شود. ضمناً حرکت دندانهای مجاور بصورت کامل و بدنه‌ای نبوده و با خم شدن و انحراف محوری آنها همراه است. ماحصل این خم شدن و ضرر حاصله، ایجاد بیماری لثه با بوجود آمدن پاکت لثه‌ای (عمیق شدن شیار لثه‌ای) در ناحیه زیر خم شدگی است. دیگر اینکه در صورت خم شدن، موقع جویدن غذا، نیرو در امتداد محور طولی دندان به آن وارد نشده و نیروی وارده مخرب خواهد شد. با کشیدن یک دندان تغییرات احتمالی فقط منحصر به فک مربوطه نبوده و نظم و آرایش دندانهای فک مقابل را نیز برهم می‌زند.
همانطوری که گفته شد دندانها تا هنگامی به رویش خود ادامه می‌دهند تا به دندان مقابل برسند. نتیجتاً دندان مقابل به سمت ناحیه کشیده شده شروع به رویش می‌نماید. این رویش اضافی علاوه بر اینکه از نظر زیبایی ناخوشایند است به علت مزاحمتی که در موقع حرکات طرفی فک ایجاد می‌کند، برای مفصل گیجگاهی فکی نیز مضر میباشد. باز هم مسئله به اینجا ختم نمی‌شود. اگر شکل یک دندان را در نظر بگیرید از قطر آن به سمت نوک ریشه کاسته می‌شود. بدیهی است با رویش بیشتر یک دندان، قسمتی از آن که مجاور دندانهای کناری قرار می‌گیرد اینک باریکتر بوده و ایجاد فضا و فاصله‌ای را می‌نماید که محل گیر غذایی بوده و عوارضی چون پوسیدگی و بیماری لثه را بدنبال دارد. باید بدانید که با کشیدن دندان، استخوان نیز دستخوش تغییرات می‌گردد. استخوان هر فک از دو قسمت ساختمانی تشکیل شده است. یک قسمت آن استخوان اصلی بوده و بدنه اصلی فک میباشد، قسمت دیگر آن لانه دندانی بوده و دندانها را در بر می‌گیرد و وجود آن بسته به وجود دندانهاست.اگر دندانی از دست برود و جایگزین نگردد این قسمت از استخوان تحلیل رفته و اگر در آینده نیازی به استفاده از دندانهای مصنوعی بصورت دست دندان باشد، به علت تحلیل شدید استخوان گیر آن کم شده، بیمار را اذیت نموده و یا غیر قابل استفاده می‌شود. در حالت طبیعی و سلامت، عمل جویدن غذا متناوباً با استفاده از دندانهای هر دو طرف فک صورت می‌گیرد. در صورت از دست دادن دندان یا دندانهایی در یک طرف دهان، یا بیمار از آن طرف فک کمتر استفاده نموده و یا اصلاً استفاده نمی‌کند. اگر از یک طرف فک استفاده نشود دندانها تمیز نشده و جرم می‌بندند و علاوه بر اینکه مستعد به پوسیدگی می‌شوند ناراحتی لثه هم افزوده می‌گردد؛ زیرا که غذا خوردن در تمیز شدن دندانها و حفظ سلامتی لثه مؤثر است. با عادت یک طرفه غذا خوردن تغییراتی بصورت سایش در سطح جونده ایجاد می‌گردد که در صورت شدت، ممکن است ایجاد ناقرینه گی در سطح جونده نموده و در شکل و قیافه شخص نیز تأثیر بگذارد.
انواع پروتز ثابت دندان
انواع پروتزهای ثابت دندان:
روکش دندان
روکش دندان پروتز های ثابت دندانی می باشند و از جنس فلز و سرامیک و یا ترکیبی از هر دو می باشد. روکش دندان بر روی دندان های تخریب شده و عصب کشی شده قرار می گیرد تا از شکستگی و ترک خوردن دندان ها حفاظت نماید و باعث زیبایی دندان ها می شود. استحکام دندان ها با استفاده از روکش دندان، بسیار بالاتر می رود . گاهی اوقات نیز ممکن است از روکش ها جهت اتصال بریج دندان و پو شاندن ایمپلنت دندان استفاده شود.
ونیرها
ونیرها باعث اصلاح طرح لبخند می شود و کمک می کند تا فرد لبخندی زیبا داشته باشد. ونیر ها نازک می باشند و رنگ مواد آن برای هر فردی نسبت به دندان هایش ساخته می شود. ونیر ها باعث پوشش دهی سطح جلوی دندان ها می شوند. به دلیل تطابق پوسته ونیر بر روی دندان، مینای دندان کمی برداشته می شود و ونیر ها دیگر قابل برگشت نیستند. ونیر ها از روی مدلی که دندانپزشک متناسب با هر فردی تهیه می نماید، در لابراتور توسط دندان ساز ساخته می شود. بعد از ونیر دندان یک سری مراقبت ها باید انجام شود تا ونیر ها بدرنگ نشوند و دچار شکستگی و ترگ نشوند.
بریج دندان
از دیگر انواع پروتز ثابت دندان بریج ها می باشد که برای افرادی که دندان خود را از دست داده اند و در هنگام جویدن و صحبت کردن دچار مشکل شده اند بسیار کاربرد دارد. با استفاده از بریج دندان تمامی این مشکلات برطرف می شوند و ظاهر دندان ها زیبا می شوند.زمانی که فردی دندان خود را می کشد و یا بر اثر حادثه ای دندان خود را از دست می دهد، فضای خالی بین دندان ها ایجاد می شود که با استفاده از بریج دندان می توان این مشکل را برطرف نمود. در حقیقت دندان های کناری دندان از دست رفته توسط دندانپزشک تراشیده می شوند و پروتز ساخته شده روی دندان های کناری و فضای خالی قرار می گیرد. به همین دلیل می گوییم بریج دندان که پلی بین دو دندان ایجاد می نماید.
مراقبت بعد از پروتز ثابت دندان
پیشنهاد می شود تا یک یا دو روز بعد از پروتز ثابت دندان و چسباندن روکش یا بریج تا جای ممکمن در هنگام جویدن به دندان ها فشار وارد نکنید و مواد غذایی مایع مصرف کنید.پس از گذاشتن پروتز ثابت دندان و یا روکش دندان اگر احساس می کنید که قسمت هایی از دندان شما برآمده و یا تیز شده است پزشک خود را در جریان بگذارید و برای ترمیم دوباره به متخصص مراجعه کنید. بایدبه شکل مرتب مسواک بزنید .توصیه می شود که حداقل دو بار برای بهداشت دندان های پروتز شده و دهان مسواک بزنید.در هنگام کشیدن نخ به دندانهای خود به بخش های پروتز شده بیشتر دقت کنید و نخ های مخصوص را طوری به میان دندان های خود ببرید که زیر بریج یا همان سوپرفالس به خوبی تمیز شود تا هم از پوسیدگی دندان و هم بوی بد دهان جلوگیری شود.اگر پروتز با چسب ها ی موقت پوشانده شده است بعد از یک هفته برای معاینه به پزشک مراجعه کرده تا پروتز ها به صورت دائمی بر روی دندان های شما قرار گرفته شود.روکش هایی که برای دندان در نظر گرفته شده است از جنس فلزهای چینی ،زیرکونیا و …می باشد این روکش ها در سطح داخلی دهان به شکل فلز به راحتی دیده می شود. انواع روکش ها می تواند برای هر بیمار در نظر گرفته شود که بستگی به شرایط دندانی بیمار و نظر پزشک دارد.در مرحله آخر بدانید که رعایت کردن توصیه های بهداشتی دندان و دهان و ملاقات پزشک به طور مرتب می تواند به شما در نتیجه رضایت بخش پروتز دندان کمک شایانی کرده باشد.
هزینه پروتز دندان چقدر است؟
قیمت پروتز دندان اعم از هزینه پروتز ثابت یا متحرک ،معمولا شامل مجموع هزینه های لابراتواری و دستمزد دندانپزشک میباشد. طبعا دستمزد متخصص پروتز دندان بیشتر است. در مجموع ارجاع به همکاران متخصص پروتز در صورت لزوم در دستور کار همه دندانپزشکان قرار دارد.